"Iluzyt" Janusz A. Zajdel - lubię go, ale tu jakoś go nie lubię

Zajdla lubię, ale jak zajrzałam do biblionetki, okazało się, że wszystkie jego pełnoprawne powieści przeczytałam, zostały mi opowiadania. Zaopatrzyłam się więc w "Iluzyt" i zagłębiłam się w opowiadania. Niestety. Lubię opowiadania, ale chyba od Zajdla oczekiwałam czegoś więcej - a nie dostałam. Nic mnie po zwojach mózgowych nie połaskotało, nic nie walnęło obuchem w łeb. Ech. Nie co dzień święto, mówi się trudno.
Zamiast opinii o poszczególnych opowiadaniach - fragmenty. Ot tak, dla potomności.

1. "Ten piękny dzień"
"Klęska spadła na planetę nagle i, prawdę mówiąc, nie wyjaśniono nigdy do końca jej przyczyny [...] Zaraza oszczędziła tylko rośliny i najniższe organizmy zwierzęce. Zginęli nawet ci, którzy powrócili na planetę z Kosmosu w ciągu kilku lat po zniknięciu ostatniego jej mieszkańca...
Przetrwali tylko ludzie, którzy - o ironio! - nie mieszkali w swych schorowanych ciałach".[1]
"Albowiem Wieczność bez Istnienia jest Nicością gorszą od Niebytu".[2]

2. "Wszystkowiedzący"
"Nasza encyklopedia tym różni się od wszystkich dotychczasowych, że każde hasło utrwalone jest w pamięci jednego, bardzo młodego umysłu". [3]

3. "Gra w zielone"
"Asymilujemy wystawiając na słońce naszą zieloną skórę i choć na razie na niewielką skalę, lecz przyczyniamy się do poprawy bilansu żywnościowego na naszej planecie". [4]

4. "Instynkt opiekuńczy"
"- Komputer-Koordynator stacji E-192 gotów do przyjęcia poleceń  - zameldował natychmiast. - Wraz z Robotem Eksploracyjnym W-77 jesteśmy do twojej dyspozycji, panie Człowieku!" [5]

5. "Dziki w kartoflisku"
"Oni są sprytniejsi. Pozostawili tu automatyczny system badawczy".[6]
"- Ciekawe, jak nas potraktują?
- Jak watahę dzików ryjących w kartoflisku - powiedział Jan z niesmakiem".[7]

6. "869113325"
"Że niby trzeba oddać energię do wspólnego banku, proporcjonalnie do ilości zużywanych dóbr? [...] Nie pracujesz - nie masz nic. Niby słusznie. Ale żeby zaraz wszystkiego pozbawiać? Czy po to ongiś automaty przejęły od człowieka ciężki wysiłek fizyczny, a komputery umysłowy, aby teraz znów zmuszać ludzi do fikcyjnego wysiłku, w formie zunifikowanej, doskonale wymiernej: jeden obrót - jeden punkt na konto... łatwo porównać, ile kto napracował, ale po co?" [8]

7. "Inspekcja"
"Inspektor czuł się coraz bardziej niepewnie. »Coś mi się tu nie podoba« - myślał, schodząc do pokoju kierownika stacji. Po przejrzeniu instrukcji bezpieczeństwa, regulaminów pracy, świadectw przeszkolenia pracowników, wyników badań lekarskich i kilku innych dokumentów wiedział już, że niczego nie znajdzie, że w protokóle kontroli nie będzie mógł umieścić najdrobniejszej uwagi krytycznej".[9]

8. "Poczucie winy"
"Chudy mężczyzna klęczy na betonie. W prawej dłoni trzyma młotek, w lewej - płaską sztabkę metalu. Uderzając miarowo młotkiem  odłupuje drobne okruchy betonu".[10]
"-- Widzisz przecież -- powiada między uderzeniami młotka -- że odkuwam -- ten-przeklęty-beton. Muszę -- na przyszły-rok -- posadzić -- więcej -- ziemniaków -- bo dzieci-rosną, jeść wołają. A tu -- na odludziu -- przynajmniej -- nikt-nie-rozkradnie..."[11]

9. "Prognozja"
"Oprócz prognozji bowiem dotknięty jestem całkowitą amnezją! Rozumie pan? To jest właśnie całe moje nieszczęście, podwójne nieszczęście: nie pamiętam ani jednej chwili z mojej przeszłości, a za to znam całą swą przyszłość!"[12]

10. "Nieingerencja"
"Numi z upodobaniem patrzy na dłonie młodego osobnika, na sprawne palce gładzące sprężystą, prostą gałązkę przy pomocy ostrego krzemienia. Patrzy, jak te palce wybierają starannie długie włókna z łodyg wysokiej rośliny, jak splatają z nich cienki, mocny sznur".[13]

11. "Dowód"
"Po prostu skompletowałem odpowiednie chromosomy z komórek rozrodczych tych dwóch zamrożonych ciał [datowanych na okres środkowego paleolitu]".[14]

12. "Ferma"
"Miałem im przechowywać żywe serca. Dla pacjentów, których tu przywozili, dla takich, co to nie mogą już czekać na dawcę. [...] Mam dla serca, oba podłączone tak, że w każdej chwili można je wyjąć". [15]

13. "Potęga rozumu"
"A grzyb powoli rozwiał się, rozpływając w mały obłoczek pyłu...
I wtedy dotarło do mojej świadomości, że to nie mrówki i nie termity..."[16]

14. "Dokąd jedzie ten tramwaj"
"- Już, profesorze, może pan wstać,pojechał ten cholerny tramwaj. [...] Nigdy, przez cały rok akademicki, nie udało mi się tak efektywnie pracować jak tu w ciągu paru ostatnich dni".[17]

15. "Iluzyt"
"Sztuka wizualna- film, telewizja - niszczy w człowieku zdolność własnego widzenia, usypia wyobraźnię, czyni ją leniwą. Gdyby istniał preparat pobudzający wyobraźnię, wystarczyłby czytelnikowi tylko pewien sygnał wywoławczy- idea, słowo, przedmiot - a cała reszta powstałaby w jego mózgu. Jeden sygnał zdolny byłby wyzwolić u tysiąca ludzi tysiąc różnych skojarzeń i tyleż fabuł stąd wynikających..."[18]

Zwróćcie uwagę na zdanie wyróżnione czerwonym kolorem - czy spostrzeżenie Zajdla sprzed blisko czterdziestu lat to prawda?

Rysunki Antoniego Chodorowskiego są świetne, mój czterolatek dorwał się kiedyś do tej książki i przejrzał całość, z uwagą oglądając każdy obrazek. Chłopięca fascynacja robotami?




----
[1] "Iluzyt" Janusz A. Zajdel, Nasza Księgarnia, Warszawa 1976, s. 8
[2]  Tamże, s.15
[3]  Tamże, s. 19
[4]  Tamże, s. 29
[5]  Tamże, s. 49
[6]  Tamże, s. 72
[7]  Tamże, s. 73
[8]  Tamże, s. 80
[9]  Tamże, s. 86
[10]  Tamże, s.95 
[11]  Tamże, s. 96
[12]  Tamże, s. 102 
[13]  Tamże, s. 112
[14]  Tamże, s. 121 
[15]  Tamże, s. 149
[16]  Tamże, s. 178 
[17]  Tamże, s. 185
[18]  Tamże, s.  190